Dünyanın en yüksek zirveleri yeni tırmanış sezonuna hazırlanıyor

Asya’nın derinliklerinde, 8 bin metrenin üzerindeki 14 doruğun bulunduğu, yüksek irtifa dağcılığının mabedi olan bölge, nisan ve mayıs aylarında güçlü tepe tırmanışlarına tanıklık edecek.

Explorer’s Web’in haberine nazaran, yüksek irtifa tırmanışlarının görünmez kahramanları Himalayalar’ın yerlisi şerpalar, dünyanın en tehlikeli dağlarından Annapurna’da tırmanış rotalarını hazırlamaya koyuldu.

Sabit ip sınırlarını 2. ileri kampa kadar döşemeyi tamamlayan şerpa takımı, buz bacaları ve yarıklarıyla dolu dik bir yamacın katedileceği 3. ileri kamp yolunun hazırlığıyla meşgul.

Dünyanın en yüksek doruğu Everest’te de bir şerpa takımı, tırmanışın en tehlikeli kısmı olan Kumbu Buzulu üzerinde rota açmak üzere yola çıktı. Onların her bahar başlangıcında üstlendiği bu riskli vazife, dönem içinde yapılacak tırmanışları daha inançlı hale getirecek.

AA muhabiri, bahar tırmanış dönemi öncesinde dağcılığın en şiddetli meydan okuması olarak görülen 8 bin metrenin üzerindeki 14 tepe ve tırmanışlarla ilgili bilgileri derledi.

– Dağcılığın en şiddetli meydan okuması: 14 zirve

Dünyada deniz düzeyinden 8 bin metre yüksekte 14 tepe bulunuyor. Bunlar, Çin ile Nepal ortasındaki Himalayalar ve Çin ile Pakistan ortasındaki Karakurum Dağları üzerinde yer alıyor.

Dünyanın en yüksek tepesi Everest’in (8 bin 848 metre) yanı sıra K2 (8 bin 611 metre), Kangchenjunga (8 bin 586 metre), Lhotse (8 bin 516 metre), Makalu (8 bin 485 metre), Cho Oyu (8 bin 188 metre), Dhaulagiri (8 bin 167 metre), Manaslu (8 bin 163 metre), Nanga Parbat (8 bin 126 metre), Annapurna (8 bin 91 metre), Gasherbrum 1 (8 bin 80 metre), Broad Peak (8 bin 51 metre), Gasherbrum 2 (8 bin 35 metre) ve Shishapangma (8 bin 27 metre) dorukları, “8 binlikler” olarak da isimlendiriliyor.

Dağcılığın en şiddetli meydan okuması kabul edilen dorukların hepsine tırmanabilen az sayıda yüksek irtifa dağcısı bulunuyor.

Memleketler arası Dağcılık ve Tırmanış Federasyonunun (UIAA) belirlediği kritere nazaran bir doruğun 8 binlikler ortasında sayılabilmesi için tepe noktasının mücavir tepelerden bağımsız, başka bir pozisyonda olması da gerekiyor. Yüksek bir doruğa bitişik uydu doruklar, 8 bin metreden yüksekte olsa da 8 binlik sayılmıyor.

8 binlik doruklardan 5’i, Nanga Parbat, K2, Broad Peak, Gasherbrum 1 ve Gasherbrum 2; Pakistan’dan Çin’in Uygur Özerk Bölgesi’ne gerçek uzanan Karakurum Dağları üzerinde yer alıyor. Bunlardan sırf Nanga Parbat, büsbütün Pakistan sonları içinde kalırken öteki 4 tepe, iki ülke hududunda konumlanıyor.

14 tepeden 9’u ise Nepal’den Çin’in Tibet Özerk Bölgesi’ne uzanan Himalayalar üzerinde bulunuyor. Bunlardan Dhaulagiri, Annapurna ve Manaslu dorukları Nepal, Shishapangma ise Çin hudutları içinde kalıyor. Everest, Cho Oyu, Lhotse ve Makalu Nepal-Çin, Kangchenjunga ise Nepal-Hindistan hududunda yer alıyor.

– “Ölüm bölgesi”

8 binlik doruklar, dağcılar açısından hem fizikî hem de teknik açıdan çok sayıda zorluğu bir ortada barındırıyor.

Deniz düzeyinden yükseklere çıkıldıkça havadaki oksijen ölçüsü değişmese de hava yoğunluğu ve basınç azaldığından insan bedeninin kullanabileceği oksijen oranı azalıyor. Atmosferdeki faal oksijen oranı deniz düzeyinde yüzde 20,9 iken Everest’in tepesinde bu oran yüzde 6,9’a kadar düşüyor.

Kısmi basıncın bedenin oksijen alımını zora sokacak kadar düştüğü ve insan hayatını uzun periyodik sürdüremeyeceği düzeye ulaştığı yüksek irtifa düzeyi “ölüm bölgesi” olarak isimlendiriliyor.

Hayatın uzun periyotlu sürdürülebileceği en yüksek irtifanın, 5 bin 500 metre olduğu kabul edilirken 8 bin metre, oksijen dayanağı olmadan kısa müddetli bulunmanın dahi tehlikeli olduğu irtifa eşiği özelliğini taşıyor.

8 bin metrelik doruğa tırmanan dağcı, oksijen desteği almıyorsa tırmanışının bu kritik basamağında bedeninin teneffüs edebildiğinden daha fazlasına muhtaçlık duyduğu her adımda oksijen yetmezliği tesiriyle giderek vefata yaklaştığı ortamda hareket etmek zorunda kalıyor.

Yüksek irtifa dağcılığındaki can kayıplarının birden fazla vefat bölgesinde yaşamsal fonksiyonların kaybından yahut berbatlaşan sıhhat şartlarının sebep olduğu zafiyet ve yanlış kararlardan kaynaklanıyor.

– “Şerpalar”

Gerek irtifa ve hava koşulları gerekse dağlık bölgenin yarattığı teknik zorluklar nedeniyle yüksek irtifa dağcılığı, ayrıntılı tertip gerektiriyor.

Yüksek irtifa dağcılığı, “ekspedisyon dağcılığı” ismi verilen, ana kamptan ileri kamplara gerçek adım adım hareket edilen tertip içinde yürütülüyor.

Büyük takımlar halinde hareket eden dağcılar, yüksek irtifaya özel kıyafetler, araç, gereç, donanım ve materyalleri kullanıyor. Faaliyetin her evresi, özel teknik marifetlere ve yordam bilgisine sahip olmayı gerektiriyor.

Dağcı grupları, birçok vakit yöre halkından kimselerin rehberliğine ve yardımına gereksinim duyuyor. Asya’nın bu yalçın dağlarındaki güçlü tepe seyahatlerinde dağcılara yerli dağ rehberleri “şerpalar” eşlik ediyor.

Nepal ile Tibet ortasındaki bölgede yaşayan Himalaya yerlileri “şerpalar”, dağlık coğrafyayı âlâ tanıdıkları ve kuvvetli şartlara alışık oldukları için yabancı dağcılara rehberlik ediyor, yüklerini taşıyor, kamplarını kuruyor ve tırmanış rotalarını hazırlıyor.

Batı lisanlarında “yol gösterici” ve “rehber” manalarında kullanılan “şerpa” sözcüğü, ilhamını Nepalli bu dağ rehberlerinden alıyor.

– Birinci tırmanışlar

8 binin üzerindeki 14 tepeye birinci tırmanışlar, 1950 ile 1964 yılları, birinci kış tırmanışları ise 1980 ile 2021 yılları ortasında yapıldı.

1950 yılında Nepal’deki Annapurna Dağı’nın doruğuna ulaşan Fransız dağcılar Maurice Herzog ve Louis Lachenal, 14 tepeden birine birinci başarılı tırmanışı gerçekleştirdi.

Dünyanın en yüksek doruğu Everest’e birinci kere 1953 yılında Yeni Zelandalı dağcı Edmund Hillary ile Nepalli dağ rehberi Tenzing Norgay çıkmayı başardı.

1964’de Çinli dağcı Şu Cing’in öncülük ettiği grup Tibet’teki Shishapangma Dağı’nın doruğuna ulaşarak 8 binliklerin birinci tırmanışlarını tamamladı.

14 doruğa birinci kış tırmanışı 1980 yılında Polonyalı dağcılar Andrzej Zawada, Leszek Cichy ve Krzysztof Wielicki tarafından Everest’e yapıldı.

Birinci kış tırmanışlarının sonuncusunda ise Nepalli dağcılar Nirmal Purja ve Mingma Gyalje öncülüğündeki 10 kişilik takım, 2021’de K2 Dağı’na tırmandı.

– Türk dağcı, 14 tepeyi tamamlayanlar arasında

İtalyan dağcı Reinhold Messner, 1986’da 14 doruğa oksijen takviyesi olmadan tırmanarak bunu başarabilen birinci kişi oldu.

2010’da İspanya’nın Bask bölgesinden bayan dağcı Edurne Pasaban, 14 tepeyi tamamlayan birinci bayan olurken oksijen takviyesi kullandı. 2011’de Avusturyalı bayan dağcı Gerlinde Kaltenbrunner, oksijen takviyesi olmadan bunu başardı.

Türk dağcı Tunç Fındık da 2023’te tepe tırmanışlarını tamamlayarak 14 doruğun tümüne tırmanabilen atletler ortasına ismini yazdırdı.

8 binlik tepe tırmanışlarına 2021’de Everest ile başlayan Fındık, 2023 yılında Nanga Parbat ile tamamladı.

Fındık, 2013 yılında Nanga Parbat’a düzenlenen terör saldırısı sırasında orada tırmanış yapıyordu. Dağın ana kampına baskın düzenleyen aşırılıkçı teröristler, 10 dağcı ve bir rehberi öldürmüştü. Olay sırasında 2. ileri kampta bulunan Fındık, bu sayede hücumdan kurtulmuştu.

– Vefat oranları

8 binlikler, dünyanın en tehlikeli dağları olarak biliniyor. Sarp kaya duvarlarının, derin buz yarıklarının ve çığ tehlikesinin kol gezdiği karlı yamaçların katedildiği tırmanışlarda çok sayıda dağcı hayatını kaybediyor.

Alman dağcılık istatistikçisi Eberhard Jurgalski’nin derlediği 1950-2012 yıllarını kapsayan bilgilere nazaran, 14 tepe içinde Annapurna, yüzde 31,9’luk mevt oranıyla en tehlikelisi pozisyonda bulunuyor. Şimdiye dek bu doruğa tırmanmaya teşebbüs eden neredeyse her 3 dağcıdan biri hayatını kaybetti.

Vefat oranı bakımından Annapurna’yı, yüzde 20,4 ile Nanga Parbat, yüzde 16 ile Kangchenjunga, yüzde 15,4 ile Dhaulagiri ve yüzde 14,1 ile K2 izliyor.

En çok tırmanılan Everest’te ise vefat oranı yüzde 3,9 düzeyindeyken Cho Oyu, yüzde 1,4 ile en düşük vefat oranına sahip bulunuyor.

Datalar, dağcılık tekniklerinde, teknik hazırlıklarda ve tertipteki ilerlemelere paralel olarak mevt oranlarının, son 20 yılda evvelki 50 yıla kıyasla azaldığını ortaya koyuyor.